Neurobiology nke riri ahụ: ikpughe ọrụ ụbụrụ

Okwu Mmalite 

Njikọ ọgwụ riri ahụ na ọrịa ndị na-emetụta ụbụrụ gị. 

Ma ọ̀ bụ ịṅụ ọgwụ mgbu ndị e nyere ọgwụ, ịgba chaa chaa, ma ọ bụ nicotine, imeri ihe riri ahụ ọ bụla adịghị mfe iji kwụsị.

Ihe riri ahụ na-amalitekarị mgbe sekit obi ụtọ nke ụbụrụ na-ejupụta n'ụzọ nke nwere ike ịghọ nke na-adịghị ala ala. Mgbe ụfọdụ, nsogbu ndị a nwere ike ịdịgide adịgide.

A bịa n'ihe gbasara iri ahụ, nke a bụ ihe a na-eme mgbe ị gafetere sistemụ ma ọ bụ ụzọ na-anọchite anya ọrụ dopamine. 

N'otu aka ahụ, mgbe mmadụ malitere ịṅụ ọgwụ ọjọọ, ọ na-abụkarị n'ihi na ụbụrụ amalitela ịgbanwe. Nke a na-eme n'ihi na ihe na-eri ahụ nwere ike ịkpalite nzaghachi dị elu mgbe ọ ruru ụbụrụ. 

N'isiokwu a, ị ga-achọpụta ọrụ ụbụrụ na neurobiology nke ịṅụ ọgwụ ọjọọ.

Kedu ihe bụ Neurobiology nke riri ahụ?

Gụkwuo banyere egwuregwu ụbụrụ na mmetụta ha na ụbụrụ ebe a.

Ọ nwere ike ịdị mgbagwoju anya, mana neurobiology dị mkpa n'ịmụ mkpụrụ ndụ nke sistemu ụjọ na otu ha si emekọrịta ihe. 

Ị na-enwekarị finch ma dọpụ aka gị mgbe ị metụrụ arịa dị ọkụ aka ma ọ bụ nwee ahụ mgbu. 

Yabụ, neurobiology na-eme ka ị nyocha ka ụbụrụ nwere ike isi nyere gị aka ime mkpebi ndị a amaghị ama.

Ruo afọ ụfọdụ, a na-ekwenyekarị na ịṅụ ọgwụ ọjọọ bụ nhọrọ na ụdị ọdịda ụfọdụ. Ya mere, njedebe akụkọ ifo bụ isi n'ihi mgbanwe na nhazi na ọrụ nke ụbụrụ. 

Kedu akụkụ nke ụbụrụ na-akpata iri ahụ?

Enwere ihe dị iche iche na-akpata ahụ riri ahụ, ụfọdụ n'ime ha bụ:

• Genetics (nke na-akpata ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ 40-60% nke ihe ize ndụ nke iri ahụ)
• Ahụike uche (nke ndị okenye na ndị nọ n'afọ iri na ụma na-eche ihu ka ha nọ n'ihe ize ndụ dị elu nke ịṅụ ọgwụ ọjọọ na ịṅụ ọgwụ ọjọọ karịa ndị ọzọ).
• Gburugburu ebe obibi (gburugburu ebe obibi ọgba aghara, ndị nne na nna na-eji ọgwụ eme ihe, arụmọrụ agụmakwụkwọ dara ogbenye, mmetụta ndị ọgbọ, na mmegbu)

Mmepe nke ọmụmụ neurobiology n'oge na-adịbeghị anya amụnyela ìhè na usoro ịnagide ihe riri ahụ, karịsịa usoro ụgwọ ọrụ nke ụbụrụ. 

Akụkụ dị iche iche nke ụbụrụ na-akpaghasị n'oge ọ bụla nke usoro riri ahụ ma na-ekere òkè dị mkpa na mmalite nke ịṅụ ọgwụ ọjọọ na mmepe ya.

N'elu ndepụta ahụ bụ usoro mesolimbic dopamine. Ọ na-ezo aka n'ụzọ ụgwọ ọrụ nke ụbụrụ.

Nke a bụ isi mpaghara ụbụrụ na-enye anyị obi ụtọ. Site n'iji ọgwụ eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi, ụbụrụ na-emekarị ka ihe na-adịghị mma, kpọmkwem mgbe ị na-eri cocaine, opioids, na mmanya. Ọ na-emecha na-ebute mmụba dopamine, nke nwere ike ime ka omume mmanye gị gbanwee. 

Iji ọgwụ ọjọọ eme ihe ma ọ bụ ihe riri ahụ na-emetụta ụbụrụ gị 

Mgbe ị na-ata ahụhụ site na ịṅụ ọgwụ ọjọọ na-adịghị ala ala na ịṅụ mmanya na-aba n'anya, ọ nwere ike ime ka mbelata dị ukwuu na isi awọ. 

Nsogbu ịṅụ mmanya na-aba n'anya gụnyere mbelata n'ogo nke ihu ihu, mpaghara na-enyere anyị aka ime mkpebi. 

Ọ bụrụ na onye ahụ bụ na-eri cocaine ogologo oge, a ga-ejikọta ya na ụda prefrontal cortex belatara. N'ikpeazụ, iji opioid na-adịghị ala ala nwere ike imetụta mpaghara ụbụrụ nke na-achịkwa mgbu. 

Ebe ndị ọzọ nke ụbụrụ na-emebi n'ihi iji ọgwụ eme ihe bụ:

1. Cerebellum 

Ọ na-ahụ maka nguzozi na nka; mmerụ ahụ na cerebellum nwere ike iduga ije ije, nhazi mmegharị, na okwu okwu. 

2. Nzaghachi nrụgide

Ọ bụrụ na ụbụrụ na-alụ ọgụ mgbe niile ma ọ bụ ọnọdụ ụgbọ elu, onye ahụ nwere ike iwe iwe, nrụgide, mgbakasị ahụ, nchegbu, na ịda mbà n'obi.

3. Hippocampus 

Mpaghara a na-ejikọta ebe nchekwa gị na usoro mmụta gị.

Ọ bụrụ na onye ahụ na-eri ihe ruo ọtụtụ afọ, ọ nwere ike imetụta ebe nchekwa na ikike iji jide ihe ọhụrụ.

Ụzọ ọgwụgwọ 

Ịghọta neurobiology nke ihe iri ahụ ewepụtala ụzọ maka usoro ọgwụgwọ ọhụrụ. 

Ya mere, ilekwasị anya na usoro ụgwọ ọrụ ụbụrụ site na ntinye aka na ọgwụ, dị ka ọgwụ, na-egbochi mmetụta nke ọgwụ ọjọọ ma nwee ike inye aka na ị recoveryụ ọgwụ ọjọọ. 

Agbanyeghị, ị nwere ike ịmalite usoro dabere na uche na CBT ma ọ bụ ọgwụgwọ omume omume. Ndị a na-enyere ndị mmadụ n'otu n'otu aka ịmaliteghachi usoro ụgwọ ọrụ ha ma jikwaa ọchịchọ nke ọma. 

Ọ bụrụ na ị na-enwe nrụgide ma ọ bụ na-achọ ka ị wepụ mmanya na-aba n'anya ma ọ bụ ihe ọṅụṅụ, mgbe ahụ egbula oge ịkpọtụrụ onye ọkà n'akparamàgwà mmadụ. Nke a ga-eme ka ị chee na nzuzo maka otu mmadụ nwere ike isi nyere gị aka.

N'ihi ya, ihe riri ahụ bụ mkparịta ụka dị mgbagwoju anya nke mkpụrụ ndụ ihe nketa, neurobiology, na ihe gburugburu ebe obibi, na ị kwesịrị ịgwọ ya ozugbo achọpụtara ya.