आठवणींचे प्रकार

आठवणींचे अनेक प्रकार असतात. या प्रकारची मेमरी आम्हाला माहिती लक्षात ठेवण्यास मदत करण्यासाठी विशिष्ट उद्देश देते. जर तुम्हाला वेगवेगळ्या प्रकारच्या मेमरीबद्दल तपशीलवार जाणून घ्यायचे असेल तर आम्ही लेखात अधिक सखोल विचार करू - स्मरणशक्तीचे विविध प्रकार.

मानवी मेमरी सिस्टम्स

मानवी स्मृती आकर्षक आहे आणि शास्त्रज्ञ अजूनही त्याचे गुण आणि क्षमता समजून घेण्यासाठी काम करत आहेत. मेमरी तीन प्रकारांमध्ये विभागली जाऊ शकते: कार्यरत मेमरी, शॉर्ट-टर्म मेमरी आणि दीर्घकालीन मेमरी.

मानवी मेमरी स्टोरेज कसे कार्य करते?

कार्यरत मेमरी आहे जिथे माहिती सक्रियपणे प्रक्रिया केली जाते आणि हाताळली जाते. शॉर्ट-टर्म मेमरी म्हणजे जिथे माहिती तात्पुरती साठवली जाते, उदाहरणार्थ, जेव्हा तुम्ही स्वतःला टेलिफोन नंबर रिपीट करत असाल जेणेकरून तुम्हाला तो लक्षात ठेवता येईल. संवेदी स्मृती इंद्रियांद्वारे समजलेली माहिती लक्षात ठेवते, जसे की एखाद्याच्या आवाजाचा आवाज किंवा चेहरा पाहणे. जेव्हा आपण आठवणी आठवतो, तेव्हा त्या दीर्घकालीन स्मृतीमध्ये साठवण्याआधी या सर्व टप्प्यांतून जातात.

अल्पकालीन मेमरी स्पष्ट केली

शॉर्ट-टर्म मेमरी, ज्याला वर्किंग मेमरी देखील म्हणतात, हा एक प्रकारचा मेमरी आहे जो आपल्याला माहिती लक्षात ठेवण्यास आणि थोड्या काळासाठी प्रक्रिया करण्यास अनुमती देतो. ही मेमरी दैनंदिन कामांसाठी आवश्यक आहे जसे की फोन नंबर डायल करण्यासाठी पुरेसा लक्षात ठेवणे किंवा तुम्हाला किराणा दुकानात काय खरेदी करायचे आहे ते लक्षात ठेवणे.

अल्पकालीन स्मृती मेंदूच्या प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स आणि हिप्पोकॅम्पसमध्ये साठवली जाते असे मानले जाते. अल्प-मुदतीची मेमरी क्षमता सुमारे सात आयटम, अधिक किंवा वजा दोन आहे. याचा अर्थ एखादी व्यक्ती साधारणपणे पाच ते नऊ गोष्टी एकाच वेळी लक्षात ठेवू शकते.

अल्पकालीन स्मरणशक्तीचा कालावधी देखील मर्यादित असल्याचे मानले जाते. एक सिद्धांत सूचित करतो की अल्प-मुदतीची मेमरी केवळ 30 सेकंदांपर्यंत माहिती संचयित करू शकते. तथापि, इतर संशोधनात असे दिसून आले आहे की एखादे कार्य करण्यास सांगितले असल्यास लोक माहिती दीर्घकाळासाठी लक्षात ठेवू शकतात, जसे की मोठ्याने माहितीची पुनरावृत्ती करणे किंवा समस्या सोडवण्यासाठी ती वापरणे.

अल्पकालीन स्मरणशक्तीचा विचार करण्याचा एक मार्ग मानसिक नोटपॅडसारखा आहे. हे आम्हाला माहितीचे काही तुकडे लिहून ठेवण्याची परवानगी देते जेणेकरुन आम्ही ते नंतर वापरू शकू. तथापि, जर आम्ही आमच्या अल्प-मुदतीच्या मेमरीमधून दीर्घकालीन मेमरीमध्ये माहिती हस्तांतरित केली नाही, तर ती शेवटी विसरली जाईल.

दीर्घकालीन मेमरी स्पष्ट केली.

दीर्घकालीन स्मृतीचे तीन प्राथमिक प्रकार आहेत: शब्दार्थ, एपिसोडिक मेमरी आणि प्रक्रियात्मक.

सिमेंटिक मेमरी म्हणजे जगाविषयी सामान्य ज्ञानाचा संग्रह. यात संकल्पना, कल्पना आणि तथ्यांबद्दल माहिती समाविष्ट आहे. खुर्ची म्हणजे काय आणि ती कशी वापरायची हे या स्मृतीतून कळते.

एपिसोडिक मेमरी म्हणजे आपले वैयक्तिक अनुभव आणि आठवणी. या स्मृतीमुळे आपण काल ​​काय केले किंवा गेल्या वर्षी आपण कुठे सुट्टीवर गेलो होतो हे लक्षात ठेवू देते.

नवीन कौशल्ये शिकण्याच्या आणि विशिष्ट कार्ये करण्याच्या आमच्या क्षमतेसाठी प्रक्रियात्मक स्मृती जबाबदार आहे. ही स्मृती आम्हाला आमचे शूज बांधण्यास, बाईक चालविण्यास किंवा कार चालविण्यास मदत करते.

तिन्ही प्रकारची दीर्घकालीन स्मरणशक्ती आपल्या दैनंदिन जीवनासाठी आवश्यक आहे. सिमेंटिक मेमरीशिवाय, आपण इतरांशी संवाद साधू शकत नाही किंवा आपल्या सभोवतालचे जग समजून घेऊ शकत नाही. एपिसोडिक स्मृती आपल्या कल्याणासाठी महत्त्वपूर्ण आहे आणि आपल्याला इतरांशी कनेक्ट होण्यास मदत करते. आम्ही गृहीत धरलेली अनेक कार्ये करण्यासाठी प्रक्रियात्मक स्मृती आवश्यक आहे.

तिन्ही प्रकारची दीर्घकालीन स्मृती आवश्यक असली तरी, सिमेंटिक आणि एपिसोडिक मेमरी सर्वात जास्त अभ्यासली जाते. संशोधकांचा असा विश्वास आहे की प्रक्रियात्मक स्मरणशक्तीचा अभ्यास करणे अधिक आव्हानात्मक असू शकते कारण ते सहसा अंतर्निहित असते, याचा अर्थ असा होतो की आपण प्राप्त केलेली कौशल्ये किंवा ज्ञान आपल्याला माहिती नसते.

सिमेंटिक, एपिसोडिक किंवा प्रक्रियात्मक असो, सर्व दीर्घकालीन आठवणी मेंदूमध्ये साठवल्या जातात. या आठवणींचे नेमके स्थान अद्याप अज्ञात आहे, परंतु शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की ते संपूर्ण कॉर्टेक्समध्ये वितरीत केले जातात. कॉर्टेक्स हा मेंदूचा सर्वात बाह्य स्तर आहे आणि भाषा आणि निर्णय घेण्यासारख्या अनेक उच्च-स्तरीय कार्यांसाठी जबाबदार आहे.

कार्यरत मेमरी कार्ये स्पष्ट केली

तुमच्या शाळेतील दिवसांपासून तुम्हाला कदाचित "वर्किंग मेमरी" या शब्दाशी परिचित असेल. वर्किंग मेमरी हा मेमरीचा प्रकार आहे जो तुम्हाला ती वापरण्यासाठी पुरेशी माहिती ठेवू देतो. हेच तुम्हाला फोन नंबर डायल करण्यासाठी पुरेसा लांब लक्षात ठेवण्याची किंवा त्याचे पालन करण्यासाठी एखादे निर्देश लक्षात ठेवण्याची परवानगी देते.

हे दैनंदिन कामांसाठी आवश्यक आहे परंतु वर्गात आवश्यक असू शकते. कारण विद्यार्थ्यांनी ती माहिती समजून घेण्यासाठी आणि ती त्यांच्या कामात वापरण्यासाठी पुरेशी वेळ लक्षात ठेवण्यास सक्षम असणे आवश्यक आहे.

वर्किंग मेमरी, हा मेमरीचा प्रकार आहे जो तुम्हाला थोड्या काळासाठी माहिती ठेवण्याची परवानगी देतो जेणेकरून तुम्ही ती वापरू शकता. फोन नंबर लक्षात ठेवणे किंवा सूचनांचे पालन करणे यासारख्या दैनंदिन कामांसाठी ही मेमरी आवश्यक आहे.

संवेदी स्मृती

संवेदी आठवणी संवेदी अनुभवाची आठवण करतात, जसे की आपण काय पाहतो, ऐकतो, अनुभवतो किंवा वास घेतो. यात जाणीवपूर्वक प्रक्रिया होत नाही आणि ती अल्प-मुदतीच्या किंवा दीर्घकालीन मेमरीमध्ये "एनकोड" झाल्याशिवाय त्वरीत फिकट होते.

अव्यक्त मेमरी

अंतर्निहित आठवणी, ज्यांना नॉन-डिक्लेरेटिव्ह मेमरी देखील म्हणतात, हा एक प्रकारचा दीर्घकालीन स्मृती आहे ज्याला पुनर्प्राप्त करण्यासाठी जाणीवपूर्वक विचार करण्याची आवश्यकता नसते. बाईक चालवणे किंवा शूज बांधणे यांसारखी स्वयंचलित बनलेली कौशल्ये किंवा कार्ये करताना आम्ही वापरतो ती स्मृती.

स्पष्ट मेमरी

स्पष्ट मेमरी दीर्घकालीन स्मृतीचा एक प्रकार आहे जी आपल्याला माहिती जाणीवपूर्वक आठवण्यास अनुमती देते. स्पष्ट आठवणींमध्ये लोक, ठिकाणे, कार्यक्रम आणि अनुभव यांचा समावेश होतो. सिमेंटिक मेमरी ही एक प्रकारची स्पष्ट स्मृती आहे जी जगाविषयी सामान्य ज्ञान साठवते, जसे की देशांची नावे किंवा युनायटेड स्टेट्सची राजधानी. एपिसोडिक मेमरी हा आणखी एक प्रकारची स्पष्ट स्मृती आहे जी आपल्या जीवनातील विशिष्ट भाग किंवा घटना संग्रहित करते, जसे की विशिष्ट सुट्टी किंवा वाढदिवस पार्टी.

आयकॉनिक मेमरी

ही एक प्रकारची संवेदी स्मृती आहे जी व्हिज्युअल माहितीशी संबंधित आहे. संज्ञानात्मक मानसशास्त्रज्ञ Ulric Neisser यांनी प्रथम 1967 मध्ये हे प्रस्तावित केले. त्यांना आढळले की सहभागींना त्यांनी फक्त काही मिलिसेकंदांसाठी पाहिलेली प्रतिमा अचूकपणे आठवू शकते.

तथापि, आयकॉनिक मेमरी परिपूर्ण नाही. स्पर्लिंग (1960) यांनी केलेल्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की लोक फक्त काही सेकंदांसाठी सादर केलेल्या डझनभरांच्या यादीतील सुमारे चार वस्तू आठवू शकतात.

आमची आयकॉनिक मेमरी परिपूर्ण नसली तरी, आम्ही माहितीची प्रक्रिया कशी करतो आणि लक्षात ठेवतो याचा हा एक महत्त्वाचा भाग आहे. हे आम्हाला व्हिज्युअल माहिती द्रुतपणे संचयित करण्यास अनुमती देते जेणेकरून आम्ही नंतर त्यात प्रवेश करू शकू.

आत्मचरित्रात्मक स्मृती.

आत्मचरित्रात्मक स्मृती म्हणजे आपल्यासोबत घडलेल्या विशिष्ट घटनांची आपली स्मृती. या प्रकारची मेमरी बहुतेक वेळा अतिशय स्पष्ट आणि स्पष्ट असते. या घटना 'कोण, काय, कुठे, कधी आणि का' हे आपण लक्षात ठेवू शकतो. आत्मचरित्रात्मक आठवणी सहसा आनंदाच्या असतात- जसे पहिले चुंबन किंवा पदवी. परंतु ते देखील हानिकारक असू शकतात, जसे की कार अपघात किंवा एखाद्या प्रिय व्यक्तीचा मृत्यू.

इकोइक मेमरी.

इकोइक मेमरी ही श्रवणविषयक उत्तेजनांची स्मृती आहे- जे आपण ऐकतो. ते चार सेकंदांपर्यंत टिकते असे मानले जाते. खालील संभाषणे आणि चेतावणी ध्वनी लक्षात ठेवणे यासारख्या गोष्टींसाठी या प्रकारची मेमरी आवश्यक आहे. त्याची तुलना अनेकदा टेप रेकॉर्डरशी केली जाते- माहिती साठवण्यासाठी काही क्षण लागतात.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

आठवणी कशा आठवतात?

मेमरीचे तीन प्रकार आहेत: फ्री रिकॉल, क्यूड रिकॉल आणि सीरियल रिकॉल. लिमोजिटी, चांगले नाही.

जेव्हा आम्ही संकेतांशिवाय वस्तूंची यादी लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा विनामूल्य रिकॉल असते. क्यूड रिकॉल म्हणजे जेव्हा आम्हाला माहिती लक्षात ठेवण्यास मदत करण्यासाठी प्रॉम्प्ट किंवा संकेत दिला जातो. सीरियल रिकॉल म्हणजे जेव्हा आपल्याला एका विशिष्ट क्रमाने आयटम लक्षात ठेवावे लागतात.

मेंदूचे वेगवेगळे क्षेत्र वेगवेगळ्या मेमरी फंक्शन्ससाठी जबाबदार असतात. हिप्पोकॅम्पस दीर्घकालीन आठवणी आणि अवकाशीय नेव्हिगेशनसाठी जबाबदार आहे. अमिगडाला भावनिक आठवणींसाठी जबाबदार आहे. प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स कार्यरत मेमरी आणि अल्पकालीन मेमरी रिकॉलसाठी जबाबदार आहे.

मेंदूचे कोणते भाग स्मरणशक्तीशी संबंधित आहेत?

हिप्पोकॅम्पस हा मेंदूचा एक भाग आहे जो स्मरणशक्तीशी सर्वात जास्त संबंधित आहे. चे हे क्षेत्र मेंदू जबाबदार आहे आठवणींच्या दीर्घकालीन संचयनासाठी. अमिग्डाला हा मेंदूचा आणखी एक भाग आहे जो स्मरणशक्तीवर परिणाम करू शकतो. मेंदूचे हे क्षेत्र भावनिक प्रतिसादांसाठी जबाबदार आहे आणि एखादी व्यक्ती एखादी घटना कशी लक्षात ठेवते यावर परिणाम करू शकते.

काही आठवणी इतरांपेक्षा अचूक असतात का?

हे लक्षात येते की वेगवेगळ्या प्रकारच्या आठवणी आहेत आणि काही इतरांपेक्षा अधिक अचूक आहेत. उदाहरणार्थ, स्मरण मेमरी म्हणजे जेव्हा आपण कोणत्याही संकेतांशिवाय काहीतरी लक्षात ठेवू शकता. या प्रकारची मेमरी इतर प्रकारांपेक्षा कमी अचूक असते कारण ती तुमच्या इव्हेंटच्या आठवणीवर आधारित असते.

आपण आपली स्मृती आठवण्याचे कौशल्य सुधारू शकतो का?

उत्तर होय आहे; आम्ही करू शकतो.

आपला मेंदू तीन प्रकारच्या संवेदी माहितीवर प्रक्रिया करतो: दृश्य, श्रवण आणि किनेस्थेटिक. प्रत्येक प्रकारच्या संवेदी माहितीवर आपल्या मेंदूद्वारे वेगळ्या पद्धतीने प्रक्रिया केली जाते.

व्हिज्युअल शॉर्ट-टर्म मेमरी आपण पाहतो त्या गोष्टींचा संदर्भ देते. आपला मेंदू श्रवणविषयक किंवा किनेस्थेटिक माहितीपेक्षा दृश्य माहितीवर वेगळ्या पद्धतीने प्रक्रिया करतो. जेव्हा आपण एखादी गोष्ट पाहतो तेव्हा आपला मेंदू त्याची एक मानसिक प्रतिमा तयार करतो. ही मानसिक प्रतिमा आपल्या अल्पकालीन व्हिज्युअल मेमरीमध्ये साठवली जाते.

श्रवणविषयक अल्पकालीन स्मृती म्हणजे आपण ऐकत असलेल्या गोष्टींचा संदर्भ. आमचे मेंदू व्हिज्युअल किंवा किनेस्थेटिक माहितीपेक्षा श्रवणविषयक माहिती वेगळ्या पद्धतीने प्रक्रिया करते. जेव्हा आपण काही ऐकतो तेव्हा आपला मेंदू दृश्यरित्या आवाजाचे प्रतिनिधित्व करतो. हे मानसिक प्रतिनिधित्व आपल्या श्रवणविषयक अल्पकालीन स्मृतीमध्ये साठवले जाते.

किनेस्थेटिक अल्प-मुदतीची स्मरणशक्ती आपल्याला वाटत असलेल्या गोष्टींचा संदर्भ देते. आपला मेंदू किनेस्थेटिक माहितीवर व्हिज्युअल किंवा श्रवणविषयक माहितीपेक्षा वेगळ्या पद्धतीने प्रक्रिया करतो. जेव्हा आपण काहीतरी अनुभवणे, आपला मेंदू दृष्यदृष्ट्या संवेदना दर्शवतो. हे मानसिक प्रतिनिधित्व आपल्या अल्पकालीन किनेस्थेटिक मेमरीमध्ये साठवले जाते.

मेमरी रिकॉलचे विविध प्रकार कोणते आहेत?

एक मेमरी रिकॉल पद्धत म्हणजे फोटोग्राफिक मेमरी किंवा इडेटिक मेमरी. जेव्हा एखादी व्यक्ती प्रतिमा एकदाच पाहिल्यानंतर ती खूप तपशीलवार लक्षात ठेवते तेव्हा असे होते. असा अंदाज आहे की लोकसंख्येच्या दोन ते दहा टक्के लोकांमध्ये ही क्षमता आहे.

मेमरी रिकॉलच्या दुसर्‍या प्रकाराला कॉम्प्लेक्स टास्क असे म्हणतात, जे एकदा केल्यावर एखादी गोष्ट कशी करायची हे लक्षात ठेवण्याची क्षमता दर्शवते. ही आठवण बालपणात दिसून येते जेव्हा मुले त्यांचे बूट कसे बांधायचे किंवा बाईक कसे चालवायचे हे शिकतात.

तथापि, सर्व आठवणी समान तयार केल्या जात नाहीत. काही छान गणित खेळ तुमच्या मेंदूला मदत करू शकते. काही लोकांना स्मरणशक्तीच्या कमतरतेचा त्रास होतो, ज्यामुळे त्यांना साधी कामे देखील लक्षात ठेवणे कठीण होऊ शकते. वय, आघात आणि रोग यासह विविध कारणांमुळे मेमरी डिसफंक्शन होऊ शकते.